Analizë speciale për Portalb.mk nga Malinka Ristevska Jordanova, Instituti për Politika Evropiane.
Marrëdhëniet transatlantike arritën pikën më të ulët gjatë presidencës së Trampit. Kështu që nuk ishte befasi që udhëheqësit evropianë (të paktën shumica e tyre) ishin ndër të parët që uruan tani Presidentin Bajden për fitoren e tij, duke dërguar mesazhe shprese për fuqizim të bashkëpunimit transatlantik. Mbase aleatët në të dy anët e Atlantikut – BE dhe SHBA – tani do të ishin më të lumturit nëse thjesht do të mund të shtypnin butonin “undo”. Megjithatë, lëvizjet e administratës së mëparshme lanë pasoja, me të cilat partnerët do të duhet të përballen.
Në fillim të dhjetorit, institucionet evropiane i dërguan një ofertë konkrete Presidentit të ri të SHBA. Komisioni Evropian lëshoi një Komunikatë “Agjenda e re mes BE-SHBA për ndryshime globale”, kurse Këshilli i BE dhe Këshilli Evropian shpejt miratuan konkluzione për marrëdhëniet transatlantike. Nga ana evropiane e Atlantikut, si parime kryesore të bashkëpunimit të ripërtërirë transatlantik propozohen: multilateralizëm më i fortë; arritje të qëllimeve të përbashkëta dhe ndikimi i përbashkët; drejtësi, transparencë dhe konkurrenca.
Le të shqyrtojmë fushat kryesore të bashkëpunimit të propozuar.
Kuptohet që në vend të parë u gjind shtypja e KOVID-19, kryesisht për “shpërndarjen e barabartë të testeve, trajtimit dhe vaksinave”. Pika tjetër është ndryshimet klimatike dhe biodiversiteti. Ndër përparësitë është fusha e teknologjisë, tregtisë dhe standardeve. Pozicionet e përbashkëta për çështjet ndërkombëtare dhe të sigurisë janë gjithashtu të pashmangshme. Sigurisht, propozimet përkojnë kryesisht me sugjerimet kryesore të Bajdenit nga agjenda e tij politike, e cila parashikon një ndërrim të plotë të politikës së jashtme të SHBA nën moton e “kthimi i lidershipit amerikan jashtë”. Premtimi tashmë është po realizohet me fillimin e procedurave për kthimin e Shteteve të Bashkuara në Marrëveshjen e Parisit mbi ndryshimet klimatike dhe Organizatën botërore të shëndetësisë.
Sipas ekspertëve nga Fondi Gjerman Marshall, rivendosja e marrëdhënieve transatlantike nuk do të jetë e lehtë për shkak të dëmit të madh që tashmë është bërë. Taksat e vendosura mbi produktet e hekurit dhe aluminit, gjoja të destinuara kryesisht për Kinën, kanë ndikuar rëndë marrëdhëniet tregtare SHBA-BE. Si një kundërmasë, BE ka njoftuar tashmë tarifat mbi produktet e SHBA deri në fund të marsit të këtij viti. Kjo përfshin subvencionet e SHBA për prodhuesit e avionëve, si dhe standardet e sigurisë ushqimore. Një sfidë edhe më e madhe pritet të jetë rimëkëmbja e Organizatës botërore të tregtisë (OBT) në përgjithësi, të cilës administrata e Trampit i shkaktuar goditje të rënda, të cilën BE është përpjekur ta zbusë, por pa sukses. Ndër të tjera, bëhet fjalë për sistemin e çrregulluar të zgjidhjes së mosmarrëveshjeve, bllokim të përzgjedhjes së drejtorit të OBT-së, si dhe çështjen e sistemit të taksave të importit që ndërlidhen me emetimet e karbonit. Sfida tjetër e madhe është tregtia transatlantike në fushën e teknologjisë TI – veçanërisht insistimi i BE-së për standarde më të larta për privatësinë e të dhënave, si dhe zbatimi i politikës së konkurrencës. Këtu kujtojmë vetëm ndëshkimet drakoniane të vendosura nga Komisioni Evropian për kompanitë e IT nga Shtetet e Bashkuara për mosrespektim të rregullave të BE-së të konkurrencës.
Duket se rifillimi i politikës së jashtme dhe bashkëpunimi i sigurisë nuk do të jetë i lehtë. Pikëpamjet e ndryshme të mundshme mbi sundimin e ligjit, si dhe preferencat e politikës së jashtme të anëtarëve individualë të BE-së, të cilat kanë lidhje tradicionale me Shtetet e Bashkuara (të tilla si Polonia), janë një rrezik shtesë për marrëdhëniet transatlantike.
Sidoqoftë, në BE ka pritshmëri më të mëdha për qëndrim më aktiv i Shteteve të Bashkuara në skenën botërore. Pritet bashkëpunimi BE-SHBA ndaj Kinës, e cila aktualisht është fokusi kryesor i politikës së jashtme të SHBA. BE pret rritje të bashkëpunimit edhe në Lindjen e Mesme, megjithëse Biden ka njoftuar tërheqjen e shumicës së trupave amerikane nga Afganistani. Megjithatë, kthimi i Shteteve të Bashkuara në marrëveshjen e çarmatimit bërthamor me Iranin është i sigurt. Lindja e Mesme do të jetë gjithashtu një sfidë për bashkëpunimin, veçanërisht me rritjen e rolit të Turqisë. Angazhimi i paralajmëruar i ri i Shteteve të Bashkuara me Rusinë në çarmatim është i favorshëm për marrëdhëniet transatlantike, por duhet të merren parasysh pritshmëritë e BE-së për bashkëpunim më të ngushtë në fushën e energjisë, si dhe me partnerët e BE-së në shtetet fqinje të Rusisë, siç është Ukraina.
Në konkurrencën e fortë të sfidave të përbashkëta ndërkombëtare transatlantike në dokumentet e BE-së figuron edhe Ballkani Perëndimor. Nga çështjet rajonale, Komisioni Evropian veçon nevojën për një bashkëpunim të zgjeruar midis BE-së dhe SHBA-së për të zgjidhur mosmarrëveshjen Kosovë-Serbi, për çka meritë të madhe mbase ka “marrëveshja” e shtatorit midis Beogradit dhe Prishtinës ndërmjetësuar nga ish-Presidenti i SHBA Trump, por pa koordinim me BE.
Sidoqoftë, e pakta që pritet nga rinovimi i partneritetit transatlantik është më shumë stabilitet dhe parashikueshmëri.
