“Në dridhjet e atij mëngjesi, në takimin e parë ishte vendosur që gazeta në kohë të caktuar të shtypet në Prishtinë”.
Kjo fjali qëndron në një prej fotografive të varura në njërin prej muzeve që ndodhennë fshatit Vranovc të Epërm në Maqedoni.
Bëhet fjalë për shtypshkronjën e parë “NovaMakedonija” që botoi gazetën e parë në gjuhën maqedonase. Më 29 tetor të vitit 1944, kohë e Luftës së Dytë Botërore, funksionarë të lartë maqedonas asaj kohe të inkuadruar në të quajturin Kuvendi Antifashist për Çlirim Kombëtar Maqedonas, vendosën ta ngrejnë atë në një fshat shqiptar i fshehur dhe i izoluar nga malet, por vetëm nga pikëpamja historike. Këtu ishte kryesia e KAÇKM-së, pra Kuvendi Kombëtar, Komiteti Qendror i Partisë Komuniste të Maqedonisë, shtabi kryesor i LNÇ, si gjeneral-shtab i sotëm dhe shërbimet kundërzbuluese.
Në një moment nga historia, në Luftën e Dytë Botërore, ky fshat në njëfarë mënyre ka qenë kryeqyteti i Maqedonisë.
Ata në një shtëpi të Vranovcit të Epërm vendosën mjetet me të cilat punonin shërbimet e informimit në atë kohë. Në një shtëpi, u vendos makina shtypëse e rëndë një ton, të cilën partizanët fshehurazi e kanë mbajtur në dorë nga Shkupi deri atje, përmes maleve dhe fushave. Ajo që sot bëhet për disa minuta në kompjuter atëherë ishte punë e vështirë.
“NovaMakedonija” tash më nuk është gazetë partizane e as shtetërore, por akoma botohet, si një ndër gazetat më të vjetra në Maqedoni e Ballkan.
Tani kjo shtëpi është shndërruar në muze, por pa vizitor. Vetëm anëtarët e redaksisë së saj çdo tetor vizitojnë muzeun, me rastin e përvjetorit të numrit të parë.
Pas çlirimit përfundimtar, të gjitha institucionet që funksiononin në fshatin Vranovc u transferuan në Shkup dhe atje kanë vazhduar funksionimin, kurse shtëpitë në fshatin e banuar me shqiptarë mbeten muze të vogla; të gjitha kanë nga një ose dy dhoma, kryesisht të mbushura me dokumente të vjetra apo kopje, fotografi të mëdha nga e kaluara e lavdishme luftarake dhe ndonjë pjesë armatimi që kanë përdoruar partizanët.
Por duket se shtypshkronja nuk ishte transferuar në Shkup, por në Prishtinë. Makinat shtypëse të rënda një ton kanë ngelur në të njëjtin vend, kurse nga ana tjetër në qytetin e Shkupit më herët nuk ka pasur shtypshkronjë, dhe mu për këtë, Prishtina i ka dalë në ndihmë që të vazhdojë me punë gazeta maqedonase. Ndonëse kjo aspak nuk përmendet në historinë e gazetarisë maqedonase, kjo shtëpi-muze në Vranovc ruanë kujtimin e të vërtetës së asaj beteje.
E ndërkohë që në vitin 1944 filloi historia e gazetarisë maqedonase, ajo shqiptare kishte mëse 100 që kishte nisur të bënte historinë e saj.
Shtypi shqiptar lindi në mesin e shekullin e nëntëmbëdhjetë. Organet e para të tij nuk mund të botoheshin brenda vendit. Ato dolën në fillim me përpjekjet e arbëreshëve në Itali e Greqi. Në vitin 1848 doli gazeta e parë shqiptare, “Shqiptari i Italisë”. Nga fundi i po të njëjtit shekull nisën botimin në kolonitë shqiptare disa organe me rëndësi. Gjatë kësaj periudhe, gazetat dhe revistat në gjuhën shqipe hynin fshehurazi në Shqipëri. Ato informonin për jetën brenda vendit, si dhe për veprimtarinë e shqiptarëve në kolonitë jashtë vendit dhe kryesisht demaskonin shtypjen nga qeveria e Stambollit dhe politikën e fuqive të huaja ndaj tokave shqiptare. /tesheshi.com
