Për shekuj me radhë, modele të gjera dhe të ndërlikuara të gdhendura në tokë kanë habitur arkeologët, por tani, inteligjenca artificiale (AI) po ndihmon për të thyer një nga enigmat më të mëdha të arkeologjisë. Duke punuar së bashku me shkencëtarët e IBM, studiuesit po përdorin AI për të analizuar dhe interpretuar pjesë të mëdha të imazheve ajrore , duke zbuluar gjeoglife të fshehura dhe duke ofruar njohuri të reja për qëllimin e modeleve të lashta. Ky zbulim, i theksuar në një artikull nga BBC Science Focus , po revolucionarizon mënyrën se si arkeologët u qasen mistereve të lashta, duke i lejuar ata të përpunojnë të dhënat më shpejt dhe me efikasitet se kurrë më parë.
Zbulimi erdhi kur arkeologët, të udhëhequr nga Prof Masato Sakai nga Universiteti Yamagata , filluan të aplikonin AI në peizazhin e shkretëtirës së gjerë të rajonit Nazca. Sistemet e inteligjencës artificiale të trajnuar për të njohur gjeoglifet në imazhet ajrore identifikuan mbi 300 gjeoglife të rinj figurativë në vetëm gjashtë muaj, pothuajse duke dyfishuar totalin e njohur më parë. Aftësia e AI për të përpunuar sasi të mëdha imazhesh satelitore, dronësh me shpejtësi rrufeje po revolucionarizon mënyrën se si arkeologët kryejnë sondazhe. Kjo metodë ka përshpejtuar në mënyrë dramatike procesin e zbulimit, duke i lejuar studiuesit të identifikojnë gjeoglifet që do të kishin dashur vite për t’u gjetur duke përdorur metodat tradicionale të punës në terren.
Duke automatizuar analizën e grupeve masive të të dhënave, AI ka lejuar studiuesit të marrin një pamje më të gjerë të vendeve arkeologjike. Më parë, procesi intensiv i punës i anketimit, hartëzimit dhe analizimit të vendeve kërkonte vite punë manuale, duke kufizuar shkallën e zbulimit. Inteligjenca artificiale i ka hequr këto barriera, duke u mundësuar arkeologëve të zbulojnë modele, struktura dhe veçori që dikur ishin të padukshme për syrin e njeriut. Integrimi i mësimit të makinerive dhe teknikave të avancuara të imazhit po e zhvendos arkeologjinë në një epokë të re zbulimi , ku hartimi në shkallë të gjerë tani është i mundur në një fraksion të kohës.
Linjat Nazca nuk janë i vetmi vend arkeologjik që përfiton nga teknologjia AI. Ndërsa AI vazhdon të evoluojë, ajo po përdoret në një gamë të gjerë projektesh arkeologjike, nga tumat e varreve deri te mbytjet e anijeve . Inteligjenca artificiale shkëlqen në përpunimin me efikasitet të sasive masive të të dhënave, të cilat përndryshe do të mbingarkonin studiuesit njerëzorë. Aftësia e inteligjencës artificiale për të zbuluar modele në zona të mëdha imazhesh ajrore po e bën atë një mjet të domosdoshëm për arkeologët modernë.
Gjatë dekadës së fundit, mjetet dixhitale janë bërë më të integruara në kërkimin arkeologjik. Përparimet e hershme në modelimin 3D dhe sensorin në distancë kanë hedhur themelet për hetimet e drejtuara nga AI. Kalimi nga metodat tradicionale të anketimit në analizat e asistuara nga AI ka zgjeruar në mënyrë dramatike aftësinë për të hartuar, regjistruar dhe vizualizuar vende historike në zona të paarritshme më parë. AI tani po përmirëson saktësinë e zbulimeve arkeologjike, duke ofruar njohuri të reja mbi përdorimin e peizazhit, modelet e vendbanimeve dhe evolucionin kulturor përgjatë periudhave të ndryshme kohore.
Potenciali i AI në arkeologji nuk kufizohet vetëm në Linjat Nazca. Inteligjenca artificiale është përdorur në rajone të ndryshme për të lokalizuar vendbanimet e lashta, kodrat dhe mbytjet e anijeve, veçanërisht në zonat që janë të vështira për t’u aksesuar ose ku puna në terren është e kufizuar. Një projekt i tillë, një bashkëpunim midis arkeologëve dhe specialistëve të inteligjencës artificiale, kombinoi mësimin e makinerive me sensorin në distancë për të ndihmuar në zbulimin e kodrave – vendbanimet e mbyllura të gjetura në majat e kodrave – bazuar në të dhënat e vëzhgimit ajror. Ky bashkëpunim tregoi se si AI mund të identifikonte modele në peizazh që do të ishin pothuajse të pamundura për t’u zbuluar duke përdorur metoda konvencionale.
Përveç identifikimit të qyteteve ose vendbanimeve të humbura, AI ka ndihmuar arkeologët të identifikojnë objektet kulturore, rrënojat e lashta dhe ndryshimet mjedisore që ndikuan në migrimin njerëzor. Në rajonet ku konflikti ose moti ekstrem e bëjnë të rrezikshme punën në terren, AI është bërë një mjet jetik për kryerjen e kërkimeve arkeologjike nga distanca. Analiza e fuqizuar nga AI i lejon studiuesit të nxjerrin informacion nga fotografitë ajrore, skanimet LiDAR dhe hartat historike, duke bërë të mundur studimin e vendeve që më parë ishin të paarritshme.
Ndërsa AI po provon të jetë një aset i vlefshëm në arkeologji, nuk është pa sfida. Prof Masato Sakai dhe ekipi i tij shqyrtuan mesatarisht 36 sugjerime të krijuara nga AI për të gjetur një gjeoglif të vlefshëm. Përkundër kësaj, shpejtësia e madhe me të cilën AI përpunon të dhënat u mundëson arkeologëve t’u japin përparësi pistave premtuese, duke siguruar që përpjekjet e tyre të drejtohen drejt zbulimeve më të rëndësishme. Evolucioni i shpejtë i mjeteve të drejtuara nga AI vazhdon të përsosë saktësinë e kërkimit arkeologjik, duke çuar në strategji më efikase gërmimi dhe përpjekje ruajtjeje.
Aplikimi i AI në arkeologji është ende në fazat e hershme, por potenciali i tij tashmë po bëhet i qartë. Ndërsa këto teknologji përmirësohen, ato do t’u mundësojnë arkeologëve të zbulojnë qytetërime të fshehura, artefakte të humbura dhe peizazhe të harruara prej kohësh. Kombinimi i AI, mësimi i makinerive dhe sensori në distancë jo vetëm që përshpejton zbulimet, por gjithashtu siguron që vendet e rrezikuara të identifikohen dhe ruhen përpara se të humbasin përgjithmonë. Inteligjenca artificiale nuk po i zëvendëson arkeologët – po rrit aftësinë e tyre për të eksploruar, analizuar dhe mbrojtur historinë e përbashkët të njerëzimit.
Kjo fazë e re e eksplorimit arkeologjik, e drejtuar nga AI, po ofron një pamje të paprecedentë në qytetërimet e lashta. Duke zhbllokuar modelet dhe strukturat e fshehura nën sipërfaqe, AI po transformon mënyrën se si studiuesit studiojnë të kaluarën. Ndërsa këto përparime teknologjike vazhdojnë, arkeologët janë në prag të zbulimit të mistereve që kanë mbetur të pazgjidhura për shekuj.
