Në fushën e sëmundjeve infektive, pandemia është skenari më i keq. Pandemia është kur një sëmundje përhapet përtej kufijve të një vendi.
Sëmundjet ngjitëse ekzistojnë që nga fillimi i njerëzimit, por kalimi në jetën agrare 10,000 vjet më parë krijoi bashkësi që i bënin epidemitë më të mundshme. Malarja, tuberkulozi, lebra, gripi, gripa dhe të tjerët u shfaqën së pari gjatë kësaj periudhe.
Sa më shumë që civilizohej bota, ndërtoheshin qytete, ndërtoheshin rrugë tregtare dhe luftrat mes vendeve të ndryshme, pandemitë bëheshin më kërcënuese.
Më poshtë mund të gjeni kronologjinë e pandemive që ndryshuan historinë botërore.
430 Para Krishtit: Athinë
Pandemia më e hershme e regjistruar ka ndodhur gjatë Luftës së Peloponezit. Pasi sëmundja kaloi nëpër Libi, Etiopi dhe Egjipt, ajo kaloi muret e Athinës, përderisa spartanët kishin rrethuar vendin. Gjatë asaj pandemie humbën jetën dy të tretat e popullsisë. Simptomat përfshinin ethe, etje, gjakderdhje nga fyti, skuqje të lëkurë dhe nga plagët. Sëmundja, që dyshohet se ishte ethe tifoide, dobësoi në mënyrë të konsiderueshme athinasit dhe ishte një faktor domethënës në humbjen e tyre nga Sparta.
165 Pas Krishtit: Murtaja Antonine
Murtaja Antonine ishte sëmundja më e hershme e mëlçisë që filloi me hunët. Hunët atëherë infektuan gjermanët, të cilët ua kaluan atë Romakëve dhe pastaj trupat e kthimit e përhapën atë në të gjithë perandorinë Romake. Simptomat përfshinin ethe, dhimbje të fytit, diarre dhe, nëse pacienti jetonte mjaft gjatë, plagët mbusheshin me qelb. Kjo pandemi vazhdoi deri në vitin 180 pas Krishtit dhe besohet se edhe Perandori Marcus Aurelius ishte një nga viktimat e tij.
250 Pas Krishtit: Plaga e Klipit
E quajtur sipas viktimës së parë, peshkopit të Katragjencës, murtaja e Kipit shkaktoi diarre, të vjella, ulçera në fyt, ethe dhe gangrënë në duar dhe këmbë. Banorët e qytetit ikën në vend për t’i shpëtuar infeksionit, por përkundrazi përhapën sëmundjen më tej. Ndoshta duke filluar nga Etiopia, ajo kaloi nëpër Afrikën Veriore, në Romë, pastaj në Egjipt dhe në veri. Shpërthimet e sëmëundjes ishin të përsëritura gjatë tre shekujve të ardhshëm. Në vitin 444 pas Krishtit, ajo goditi Britaninë dhe pengoi përpjekjet e mbrojtjes kundër Pikteteve dhe Skocezëve, duke bërë që britanikët të kërkonin ndihmë nga Saksonët, të cilët së shpejti do të kontrollonin ishullin, transmeton portal arbresh.info
541 pas Krishtit: Plaga Justinian
U shfaq së pari në Egjipt, murtaja Justiniane u përhap nëpër Palestinë dhe Perandoria Bizantine, dhe më pas në të gjithë Mesdheun. Murtaja ndryshoi rrjedhën e perandorisë, duke shuar planet e perandorit Justinian për të rimëkëmbur Perandorinë Romake dhe duke shkaktuar një luftë masive ekonomike. Kreditohet gjithashtu me krijimin e një atmosfere apokaliptike që nxiti përhapjen e shpejtë të krishterimit. duke shkaktuar një luftë masive ekonomike. Përsëritjet e sëmundjes gjatë dy shekujve të ardhshëm lanë të vdekur 50 milionë njerëz, 26 përqind të popullsisë botërore. Besohet se është pamja e parë domethënëse e murtajës bubonike, e cila përmban gjëndër limfatike të zgjeruar dhe përhapet nga minjtë dhe pleshtat.
Shekulli 11-të: Leproza
Edhe pse ishte përreth me shekuj të tërë, leproza u shëndërrua në një pandemi në Europën Mesjetare, duke rezultuar në kthimin e shumë ndërtesave në spitale në mënyrë që të akomodoheshin numri i madh i viktimave. Një sëmundje bakteriale në zhvillim të ngadaltë që shkakton plagë dhe deformime, leproza besohej se ishte një ndëshkim nga Zoti për shumë familje. Ky besim çoi në gjykime morale dhe në izolimin e shumë viktimave. Tashmë njihet si sëmundja e Hansen, ajo ende prek dhjetëra mijëra njerëz në vit dhe mund të jetë fatale nëse nuk mjekohet me antibiotikë.
1350: Vdekja e Zezë
Përgjegjëse për vdekje e një të tretës së popullsisë botërore, sëmundja filloi në Azi dhe u zhvendos në Perëndim. Duke hyrë nëpër Siçili në vitin 1347 pas Krishtit, ajo u përhap me shpejtësi në të gjithë Europën, pasi të sëmurët mbërritën në portin e Mesinës. Trupat e vdekur u bënë aq të përhapur sa shumë mbetën të kalbur në tokë dhe krijuan një erë të keqe në qytete. Anglia dhe Franca ishin aq të paafta karshi kësaj sëmundje, saqë kërkuan armëpushim mes luftës të tyre. Sistemi feudal britanik u shemb kur murtaja ndryshoi rrethanat ekonomike dhe demografinë. Duke shkatërruar popullsinë në Grenlandë, Vikingët humbën forcën për të zhvilluar betejën kundër popullsisë vendase dhe eksplorimi i tyre për Amerikën e Veriut u ndal.
1942: Shkëmbimi kolumbian
Pas mbërritjes së spanjollëve në Karaive, sëmundje të tilla si, pirpiku, fruthi dhe murtaja bubonike u kaluan pranë popullsisë vendase nga europianët. Pa asnjë ekspozim të mëparshëm, këto sëmundje shkatërruan njerëz indigjen. Pas mbërritjes në ishullin Hispaniola, Christopher Columbus takoi njerëzit Taino, popullsi 60,000. Deri në vitin 1548, popullsia ishte në më pak se 500. Ky skenar përsëritej në të gjithë Amerikën. Në 1520, Perandoria Aztec u shkatërrua nga një infeksion i mëlçisë i sjellë nga skllevërit afrikanë.
Hulumtimet në vitin 2019 madje arritën në përfundimin se vdekja e rreth 56 milion amerikanëve vendas në shekujt 16 dhe 17, kryesisht përmes sëmundjes, mund të ketë ndryshuar klimën e Tokës pasi rritja e bimësisë në tokën e prerë më parë tërhoqi më shumë CO2 nga atmosfera dhe shkaktoi një ngjarje ftohëse.
1665: Plaga e Madhe e Londrës
Në paraqitjen e dytë të regjistruar, murtaja bubonike çoi në vdekjen e 20 përqind të popullsisë së Londrës. Përderisa numri i vdekjeve rritej dhe varrezat masive u shtuan, qindra mijëra mace dhe qen u masakruan si shkak i mundshëm i përhapjes së sëmundjes, e cila me shpejtësi u përhap edhe në porte përgjatë Thames. Më e keqja e shpërthimit ishte në vjeshtën e vitit 1666, në të njejtën kohë kur ndodhi edhe Zjarri i madh i Londrës.
1817: Pandemia e parë e kolerës
E para nga shtatë pandemitë e kolerës gjatë 150 viteve të ardhshme, që kalonte valën e infeksionit përmes zorrëve, filloi në Rusi, ku vdiqën një milionë njerëz. E përhapur përmes ujit dhe ushqimit të infektuar, ushtarët britanikë e kaluan infeksionin në Indi, ku vdiqën edhe miliona të tjerë. Perandoria Britanike dhe marinsat e saj në Spanjë, Afrikë, Indonezi, Kinë, Japoni, Itali, Gjermani dhe Amerikë, e përhapën sëmundjen me shprejtësi, ku mbetën të vrarë 150 mijë njerëz. Vaksina kundër kolerës u krijua në vitin 1885, por pandemitë vazhduan.
1855: Pandemia e tretë e plagës
Filloi në Kinë dhe kaloi në Indi dhe Hing Kong, pasi murtaja bubonika la të vdekur 15 milionë njerëz. Fillimisht u përhap nga pleshta. India u përball me viktimat më të mëdha, dhe epidemia u përdor si një justifikim për politikat shtypëse që ndezën një revoltë kundër britanikëve. Pandemia ishte konsideruar aktive deri në vitin 1960 kur rastet ranë nën njëqind.
1875: Pandemia e Mishrave Fixhi
Pasi Fixhi iu përkushtua Perandorisë Britanike, një parti mbretërore vizitoi Australinë si një dhuratë nga Mbretëresha Victoria. Me të mbërritur gjatë një shpërthimi të fruthit, festa mbretërore e solli sëmundjen përsëri në ishullin e tyre, dhe u përhap më tej nga kokat e fisit dhe policia që u takuan me ta pas kthimit të tyre. Duke u përhapur shpejt, ishulli ishte i mbushur me kufoma që ishin bërë nga kafshët e egra, dhe fshatra të tëra vdiqën dhe u dogjën, në shumë raste edhe më të sëmurët e bllokuar brenda në zjarr. Një e treta e popullsisë së Fixhit, gjithsej 40,000 njerëz vdiqën.
1889: Gripi rus
Pandemia e parë e gripit filloi në Siberi, Kazakistan, e cila më pas udhëtoi për në Moskë dhe më pas gjeti rrugën për në Finlandë dhe Poloni, ku më pas u zhvendos në pjesën tjetër në Europë. Deri në vitin pauses, gripi kapërceu oqeanin drejt Ameriksë së Veriut dhe Afrikës. Në fund të vitit 1890, 360 mijë njerëz kishin vdekur.
1918: Gripi Spanjoll
Gripi i shpendëve që rezultoi me 50 milionë vdekje në të gjithë botën, besohet se e ka origjinën në Kinë dhe besohet se është përhapur nga punëtorët kinezë që transportoheshin me hekurudha nëpër Kanada, me qëllim që të arrinin në Europë. Në Amerikën e Veriut, gripi u shfaq për herë të parë në Kansas në fillim të vitit 1918 dhe në pranverën e atij viti arriti edhe në Europë. Shpërthimi i gripit në Madrid, bëri që pandemia të quhej “gripi spanjoll”. Deri në tetor, qindra mijëra amerikanë vdiqën dhe mungesa e depozitave të trupit goditi nivelin e krizës. Por kërcënimi i gripit u zhduk në verën e vitit 1919 kur shumica e të infektuarve ose kishin zhvilluar imunitete ose vdiqën.
1957: Gripi aziatik
Duke filluar në Hong Kong dhe duke u përhapur më pas në të gjithë Kinën dhe SHBA, gripi aziatik më pas u përhap në Angli, ku për gjashtë muaj vdiqën 14 mijë njerëz. Një valë e dytë pasoi në fillim të vitit 1958, duke shkaktuar një total prej rreth 1.1 milion në botë, me 116,000 vdekje vetëm në Shtetet e Bashkuara. U zhvillua një vaksinë, që përmbante në mënyrë efektive pandeminë, transmeton portal arbresh.info
1981: SIDA
E indetifikuar për herë të parë në vitin 1981, SIDA shkatërronte sistemin imunitar të një personi, duke rezoltuar në vdekjen e personit që prekej nga kjo sëmundje. Të infektuarit nga virusi HIV kishin ethe, dhimbje koke dhe nyjet limfatike zgjeroheshin pas infeksionit. Kur simptomat largoheshin, transportuesi i infeksionit bëhej përmes gjakut dhe lëngut gjenital, pasi SIDA konsiderohet se shkatërron qelizat T.
SIDA për herë të parë u paraqit te komuniteti homoseksualë në SHBA, por besohet se është zhvilluar nga një virus shimpanze nga Afrika Perëndimore në vitet 1920. Sëmundja, e cila përhapet përmes lëngjeve të caktuara të trupit, u transferua në Haiti në vitet 1960, dhe pastaj në Neë York dhe San Francisco në vitet 1970. Trajtimet janë zhvilluar për të ngadalësuar përparimin e sëmundjes, por 35 milionë njerëz në të gjithë botën kanë humbur jetën si pasojë e këtij infeksioni dhe kura nuk është gjetur as sot e kësaj dite.
